瑜伽师地论(第六十一卷~第八十卷)
2024-05-24 10:13 佛教经典
瑜伽师地论(第六十一卷~第八十卷)
弥勒菩萨说
唐三藏法师玄奘奉诏译
瑜伽师地论卷第六十一
摄决择分中有寻有伺等三地之四
复次如佛世尊为出爱王所说经言。彼王一时往诣佛所。顶礼佛足白言世尊。有一沙门若婆罗门。来至我所。以不真实过失。现前呵谏于我。我于尔时其心不生悔恼忧戚。何以故。观此过失。于我自身都不见故。又有沙门若婆罗门。来至我所。以不真实功德。现前赞劝于我。我于尔时心亦不生欢喜踊跃。何以故。观此功德。于我自身都不见故。彼诸沙门及婆罗门既退还已。我便独处空闲静室。生如是心筹量寻伺。我当云何了知诸王真实过失真实功德。若我知者当舍其失当修其德。谁有沙门或婆罗门能了诸王真实过失真实功德。亦能为我广开示者。既寻伺已便作是念。唯我世尊一切知者一切见者。定当了知诸王所有真实过失真实功德。我今当往佛世尊所请问斯义。故我今者来至佛所请决是义。唯愿如来为我开示。世尊云何诸王真实过失。云何诸王真实功德。作是请已。尔时世尊。告出爱王曰。大王大王。今者应当了知王之过失王之功德。王衰损门王方便门。王可爱法及能引发王可爱法。
云何名为王之过失。大王当知。王过失者。略有十种。王若成就如是过失。虽有大府库有大辅佐有大军众。然不可归仰。何等为十。一种姓不高。二不得自在。三立性暴恶。四猛利愤发。五恩惠奢薄。六受邪佞言。七所作不思不顺仪则。八不顾善法。九不知差别忘所作恩。十一向纵任专行放逸。
云何名王种姓不高。谓有国王随一下类王家而生非宿尊贵。或虽于此王家而生。贱女之子不相似子。或是大臣辅相国师群官等子。如是名王种姓不高。云何名王不得自在。谓有国王为诸大臣辅相国师群官所制。不随所欲作所应作锡赉群臣。于妙五欲亦不如意欢娱游戏。如是名王不得自在。
云何名王立性暴恶。谓有国王诸群臣类或余人等。随于一处现行少小不如意事。即便对面摈黜发粗恶言。咆勃忿恚颦蹙而住。时生愤发设不对面。背彼向余而作于前摈辱等事。设不对面亦不背彼向余而作于前黜骂等事。然唯内意愤恚郁怏。怀恼害心怀怨恨心。然不长时持愤恚心相续不舍。复有内意愤恚郁怏。怀恼害心怀怨恨心。亦于长时持愤恚心相续不舍。由如是相对面暴恶。背面暴恶。懊恚暴恶。暂时暴恶。长久暴恶。如是名王立性暴恶。大王当知。长久暴恶名获大罪。非是余者。
云何名王猛利愤发。谓有国王。诸群臣等有小愆过有少违越。便削封禄夺去妻妾。或以重罚而刑罚之。如是名王猛利愤发。
云何名王恩惠奢薄。谓有国王。诸群臣等供奉侍卫。虽极清净善称其心。而以微劣软言慰喻。颁赐爵禄酬赏勋庸。不能圆满不顺常式。或损耗已或稽留已。或推注已或怨恨已。然后方与。如是名王恩惠奢薄云何名王受邪佞言。若有国王。诸群臣等实非聪睿有聪睿慢。贪浊偏党不闲宪式。情怀谋叛不修善政。听受信用如是辈人所进谏议。由此因缘王务财宝名称善政并皆衰损。如是名王受邪佞言。
云何名王所作不思不顺仪则。谓有国王。不能究察不审究察。不能思择不审思择。诸群臣辈于彼彼务机密事中。不堪委任而委任之。堪委任者而不委任。堪驱役者而不驱役。不堪役者乃驱役之。应赏赉者而刑罚之。应刑罚者而赏赉之。又于群臣不善安处先王仪则。由此群臣处大朝会。余论未终发言间绝。不敬不惮而兴谏诤。不如旨教而善奉行。不正安住王之教命。如是名王所作不思不顺仪则。
云何名王不顾善法。谓有国王。不信他世亦不晓悟。由于他世不信不悟。便于当来善不善业爱非爱果。不能信解。不信解故无有羞耻。随情造作身语意业三种恶行。不能时时布施修福受斋学戒。如是名王不顾善法。云何名王不知差别忘所作恩。谓有国王。于诸大臣辅相国师及群官等。其心颠倒不善了知忠信伎艺智慧差别。以不知故非忠信所生忠信想。于忠于所非忠信想。无伎艺所生伎艺想。有伎艺所无伎艺想。于恶慧所生善慧想。于善慧所生恶慧想。彼由如是心颠倒故。于非忠信无有伎艺恶慧臣所。敬重爱养。忠信伎艺善慧臣所。反生轻贱。又诸臣等年耆衰迈。曾于长夜供奉侍卫。知其无势无力无勇。遂不敬爱。不赐爵禄不酬其赏。设被陵蔑舍而不问。如是名王不知差别忘所作恩。云何名王一向纵任专行放逸。谓有国王。于妙五欲一向沉没。耽着嬉戏爱乐受行。不能时时勖励方便作所应作劳赉群臣。如是名王一向纵任专行放逸。若有国王。成就如是十种过失。虽有大府库有大辅佐有大军众。而不可归仰。大王当知。此十过失。初一是王种姓过失。余九是王自性过失。
云何名为王之功德。大王当知。王功德者。略有十种。王若成就如是功德。虽无大府库无大辅佐无大军众。而可归仰。何等为十。一种姓尊高。二得大自在。三性不暴恶。四愤发轻微。五恩惠猛利。六受正直言。七所作谛思善顺仪则。八顾恋善法。九善知差别知所作恩。十不自纵任不行放逸。
云何名王种姓尊高。谓有国王。处在相似王家而生。宿世尊贵。是相似子。如是名王种姓尊高。
云何名王得大自在。谓有国王。自随所欲作所应作劳赉群臣。于妙五欲欢娱游戏。于诸大臣辅相国师群官等所。凡出教命宣布无碍。如是名王得大自在。云何名王性不暴恶。谓有国王。诸群臣等随于何处。虽行增上不如意事。性能容忍不现摈黜。不发粗言亦不咆勃。广说乃至不生愤发。亦不背面而作前事。亦不内意秘匿忿缠。亦不长夜蓄怨愤心相续不舍。不现暴恶不背暴恶。不匿暴恶不久暴恶。如是名王性不暴恶。
云何名王愤发轻微。谓有国王。诸群臣等虽有大愆有大违越。而不一切削其封禄夺其妻妾。不以重罚而刑罚之。随过轻重而行黜罚。如是名王愤发轻微云何名王恩惠猛利。谓有国王。诸群臣等正直现前供奉侍卫。其心清净其心调顺。于时时中以正圆满软言慰谕。具足颁锡爵禄勋庸。而不令彼损耗稽留劬劳怨恨。易可供奉不难承事。如是名王恩惠猛利。
云何名王受正直言。谓有国王。诸群臣等实有聪睿无聪睿慢。无浊无偏善闲宪式。情无违叛乐修善法。听受信用如是辈人所进言议。由此因缘国务财宝名称善法皆悉增盛。如是名王受正直言。
云何名王所作谛思善顺仪则。谓有国王。性能究察能审究察。性能思择能审思择。诸群臣等于彼彼务机密事中。不堪委任而不委任。堪委任者而委任之。不堪役者而不驱役。堪驱役者乃驱役之。应赏赉者而正赏赉。应刑罚者而正刑罚。凡有所为审思审择。然后方作而不卒暴。又于群臣能善安处先王仪则。由此群臣虽处宴会。终不发言间绝余论。要待言终恭敬畏惮而兴谏诤。如其旨教而善奉行。能正安住王之教命。如是名王所作谛思善顺仪则。
云何名王顾恋善法。谓有国王。信知他世。由信知故便于当来净不净业爱非爱果能善信解。由信解故具足惭耻。而不纵情作身语意三种恶行。时时思择布施修福受斋学戒。如是名王顾恋善法。
云何名王善知差别知所作恩。谓有国王。于诸大臣辅相国师及群官等。心无颠倒能善了知忠信伎艺智慧差别。若诸群臣忠信伎艺及与智慧。若有若无并如实知。于其无者轻而远之。于其有者敬而爱之。而正摄受。又诸臣等年耆衰迈。曾于长夜供奉侍卫。虽知无势无力无勇。然念昔恩转怀敬爱而不轻贱。爵禄勋庸分赏无替。如是名王善知差别知所作恩。云何名王不自纵任不行放逸。谓有国王。于妙五欲而不沉没耽着嬉戏爱乐受行。能于时时勖励方便作所应作劳赉群臣。如是名王不自纵任不行放逸。若王成就如是功德。虽无大府库无大辅佐无大军众。而可归仰。大王当知。如是十种王之功德。初一名为种姓功德。余九名为自性功德。云何名为王衰损门。大王当知。王衰损门略有五种。一不善观察而摄群臣。二虽善观察而摄群臣无恩妙行纵有非时。三专行放逸不思机务。四专行放逸不守府库。五专行放逸不修法行。如是五种皆悉名为王衰损门。云何名王不善观察而摄群臣。谓有国王。于群臣等不能究察不审究察。不能思择。不审思择忠信伎艺智慧差别。摄为亲侍加以宠爱。厚赐爵禄重赏勋庸。最机密处而相委任。数以软言现为慰谕。然此群臣所付财宝多有损费。若遇怨敌恶友军阵彼先退败。恐惧破散为他所胜。迟留人后奔北无恋。矫行恶策动[虛*予]王政。如是名王不善观察而摄群臣。
云何名王虽善观察而摄群臣无恩妙行纵有非时。谓有国王。虽于群臣性能究察能审究察。性能思择能审思择忠信伎艺智慧差别摄为亲侍。而不宠爱。不如其量具赐爵禄。最机密处亦不委任。不数软言现相慰谕。后于一时王遇怨敌恶友军阵。广说乃至大怖畏事命难现前。尔时于臣方行宠爱。广说乃至数以软言而相慰谕。时群臣等共相谓曰。王于今者危迫因缘。方于我等暂行妙行非长久心。知此事已。虽有忠信伎艺智慧隐而不现。如是名王虽善观察而摄群臣无恩妙行纵有非时。
云何名王专行放逸不思机务。谓有国王。于应和好所作所成机务等事。而不时时独处空闲。或与智者共正思惟称量。观察和好方便。如是于应乖绝所作所成机务等事。于应惠施所作所成机务等事。于应军阵所作所成机务等事。于应摄受大力朋党所作所成机务等事。皆不时时独处空闲。或与智者共正思惟称量。观察乖绝方便乃至摄受强党方便。如是名王专行放逸不思机务。
云何名王专行放逸不守府库。谓有国王。寡营事业拙营事业。不持事业不观事业。不禁王门不禁宫门不禁府库。或于俳优伎乐笑弄倡逸等所。或复耽乐博弈戏等。非量损费所有财宝。如是名王专行放逸不守府库。云何名王专行放逸不修法行。谓有国王。于世所知柔和淳质。聪慧辩才。得理解脱巧便。无害乐无害法。所有沙门若婆罗门。不能数往礼敬咨询云何为善云何不善。云何有罪云何无罪。作何等业能致吉祥远离诸恶。设得闻已亦不勖励如说修行。不能时时惠施树福受斋学戒。如是名王专行放逸不修法行。若有国王。成就如是五衰损门。当知此王退失现法后法义利。谓前四门退现法利。最后一门退后法利。
云何名为王方便门。大王当知。王方便门略有五种。何等为五。一善观察摄受群臣。二能以时行恩妙行。三无放逸专思机务。四无放逸善守府库。五无放逸专修法行。
云何名王能善观察摄受群臣。谓有国王。于群臣等性能究察能审究察。性能思择能审思择。忠信伎艺智慧差别。摄为亲侍。如是名王能善观察摄受群臣。
云何名王能善以时行恩妙行。谓有国王。于诸群臣善观察已。摄为亲侍。加以宠爱。随其度量厚赐爵禄重赏勋庸。最机密处而相委任。数以软言现相慰谕。彼于一时。王遇怨敌恶友军阵大怖畏事命难现前。即便罄竭显示忠信伎艺智慧。如是名王能善以时行恩妙行。
云何名王无有放逸专思机务。谓有国王。于应和好所作所成机务等事。能于时时独处空闲。或与智者共正思惟称量。观察和好方便。如是于应乖绝所作所成机务等事。于应惠施所作所成机务等事。于应军阵所作所成机务等事。于应摄受大力朋党所作所成机务等事。皆能时时独处空闲。或与智者共正思惟称量。观察乖绝方便乃至摄受强党方便。如是名王无有放逸专思机务。
云何名王无有放逸善守府库。谓有国王。广营事业巧营事业。善持事业善观事业。善禁王门善禁宫门善禁府库。又于俳优妓乐笑弄倡逸等所。不以非量而费财宝。亦不耽乐博弈戏等。如是名王无有放逸善守府库。云何名王无有放逸专修法行。谓有国王。于世所知柔和淳质。聪慧辩才。得理解脱巧便。无害乐无害法。所有沙门若婆罗门。而能数往礼敬。咨询云何为善云何不善。何等有罪何等无罪。作何等业能致吉祥远离诸恶。既得闻已善能勖励如说修行。亦能时时惠施树福受斋学戒。如是名王无有放逸专修法行。若有国王成就如是五方便门。当知此王不退现法后法义利。谓前四门不退现法所有义利。最后一门不退后法所有义利。云何名为王可爱法。大王当知。略有五种。诸王可爱可乐可欣可意之法。何等为五。一世所敬爱。二自在增上。三能摧怨敌。四善摄养身。五能往善趣。如是五种。是王可爱可乐可欣可意之法。
云何能引王可爱法。大王当知。略有五种能引诸王可爱之法。何等为五。一恩养世间。二英勇具足。三善权方便。四正受境界。五勤修法行。
云何名王恩养世间。谓有国王。性本知足于财宝门。为性谨慎不邪贪着。如其所应积集财宝不广营求。又有国王。性无贪吝。成就无贪白净之法。以自所有库藏珍财。随力随能给施一切贫穷孤露。又有国王。柔和忍辱多以软言晓谕国界。于时时间随其所应分赏爵禄。终不以彼非所能业恶业重业役任群臣。诸有违犯可矜恕罪。即便矜恕。诸有违犯不可恕罪。以实以时如理治罚。如是名王以正化法恩养世间。由王受行如是恩养世间法故。遂感世间之所敬爱。
云何名王英勇具足。谓有国王。计策无惰武略圆满。未降伏者而降伏之。已降伏者而摄护之。广营事业如前乃至不甚耽乐博弈戏等。又善观察应与不应(与勤)于僚庶应刑罚者正刑罚之。应摄养者正摄养之。如是名王英勇具足。由王受行如是英勇具足法故。遂能感得自在增上。
云何名王善权方便。谓有国王。于应和好所作所成机务等事。如前乃至于应摄受大力朋党所作所成机务等事。能正了知和好方便乃至摄受强党方便。如是名王善权方便。由王受行如是善权方便法故。遂能摧伏所有怨敌。
云何名王正受境界。谓有国王。善能筹量府库增减。不奢不吝平等自处。清正受用众杂受用胜妙受用。随其时候所宜受用。与诸臣佐亲属受用。在于胜处而为受用。奏诸伎乐而为受用。无有愆失而为受用。无愆失者谓疾恼时。应食所宜避所不宜。于康豫时消已方食。若食未消或食而利。皆不应食。应共食者正现在前。不应独食精妙上味。诡摈余人。如是名王正受境界。由王受行如是正受境界法故。遂能善巧摄养自身。
云何名王勤修法行。谓有国王。具足净信戒闻舍慧。云何名王具足净信。谓有国王。信解他世。信解当来净不净业及爱非爱果与异熟。如是名王具足净信。
云何名王具足净戒。谓有国王。远离杀生及不与取淫欲邪行妄语饮酒诸放逸处。如是名王具足净戒。
云何名王具足净闻。谓有国王。于现法义于后法义。及于现法后法等义。众妙法门善听善受习诵通利。专意研究善见善达。如是名王具足净闻。
云何名王具足净舍。谓有国王。虽在悭垢所缠众中。心恒清净远离悭垢。而处居家常行弃舍舒手乐施。好兴祠福惠舍圆满。于布施时常乐平等。如是名王具足净舍云何名王具足净慧。谓有国王。如实了知善不善法有罪无罪修与不与胜劣黑白。于广分别诸缘生法亦如实知。纵令失念生恶贪欲嗔恚忿恨。覆恼悭嫉幻诳谄曲。无惭无愧恶欲恶见。而心觉悟并不坚住。如是名王具足净慧。如是名王勤修法行。由王受行此法行故。能往善趣。如是五种能引发王可爱之法。能引诸王现法后法所有利益。谓初四种能引发王现法利益。最后一种能引发王后法利益。
复次大王当知。我已略说王之过失。王之功德。王衰损门。王方便门。王可爱法。及能引发王可爱法。是故大王应当修学。王之过失宜当远离。王之功德宜当修习。王衰损门宜当远离。王方便门宜当修学。王可爱法宜当希慕。能引发王可爱之法宜当受行。大王若能如是修学。当获一切利益安乐。
复次如说生苦。乃至略说五取蕴苦。云何生苦。当知此苦由五种相。谓众苦所随故。粗重所随故。众苦所依故。烦恼所依故。不随所欲离别法故。云何众苦所随故苦。谓生那落迦及一向苦饿鬼趣中。若于胎生卵生生时。种种忧苦之所随逐故。名众苦所随故苦。云何粗重所随故苦。谓三界诸行为烦恼品粗重所随。性不调柔不自在转。由此随逐三界有情诸行生起。故名粗重所随故苦。
云何众苦所依故苦。谓衰老等众苦差别之所依故。
云何烦恼所依故苦。谓受生已。于爱境爱于嗔境嗔。于痴境痴。由是因缘住不寂静惛荡身心不安隐苦。故名烦恼所依故苦。
云何不随所欲离别法故苦。谓诸有情生者皆死生必殒没。所有寿命死为边际死为终极。如是等事非其所爱。由此因缘唯受众苦。是以不随所欲离别法故说生为苦云何老苦。当知亦由五相。谓于五处衰退故苦。一盛色衰退故。二气力衰退故。三诸根衰退故。四受用境界衰退故。五寿量衰退故云何病苦。当知病苦亦由五相。一身性变坏故。二忧苦增长多住故。三于可意境不喜受用故。四于不可意境非其所欲强受用故。五能令命根速离坏故。
云何死苦。当知此苦亦由五相。一离别所爱盛财宝故。二离别所爱盛朋友故。三离别所爱盛眷属故。四离别所爱盛自身故。五于命终时备受种种极重忧苦故。
云何怨憎会苦。当知此苦亦由五相。一与彼会生忧苦故。二治罚畏所依止故。三恶名畏所依止故。四苦逼迫命终怖畏所依止故。五越正法恶趣怖畏所依止故云何爱别离苦。当知此苦亦由五相。谓不与彼会生愁恼故。由此因缘生愁叹故。由此因缘身扰恼故。念彼众德思恋因缘意热恼故。应受用等有所阙故。如爱别离苦。求不得苦当知亦尔。
云何五取蕴苦。当知此苦亦由五相。谓生苦器故。依生苦器故。苦苦器故。坏苦器故。行苦性故。
复次依行差别建立三士。谓下中上。无自利行无利他行。名为下士。有自利行无利他行。有利他行无自利行。名为中士。有自利行有利他行。名为上士。复有四种补特伽罗。或有行恶而非乐恶。或有乐恶而非行恶。或有行恶亦复乐恶。或非行恶亦非乐恶。若信诸恶能感当来非爱果报。由失念故。或放逸故。近恶友故。造作恶行。是名行恶而非乐恶。若先世来串习恶故。喜乐诸恶恶欲所牵。彼由亲近善丈夫故。闻正法故。如理作意为依止故。见诸恶行能感当来非爱果报。自勉自励远离诸恶。是名乐恶而非行恶。若性乐恶而不远离。是名行恶亦复乐恶。若有为性不乐诸恶亦能远离。名非行恶亦非乐恶。此中行恶亦乐恶者。是名下士。若有行恶而非乐恶。或有乐恶而非行恶。是名中士。若非行恶亦非乐恶。是名上士。
复有三士。一重受欲。二重事务。三重正法。初名下士。次名中士。后名上士。又有三种补特伽罗。一以非事为自事。二以自事为自事。三以他事为自事。若行恶行以自存活。名以非事为自事。若怖恶行修行善行。名以自事为自事。若诸菩萨名以他事为自事。等。初名下士。次名中士。后名上士。又诸国王有三圆满。谓果报圆满。士用圆满。功德圆满。若诸国王生富贵家。长寿少病有大宗叶。成就俱生聪利之慧。是王名为果报圆满。若诸国王善权方便所摄持故。恒常成就圆满英勇。是王名为士用圆满。若诸国王任持正法名为法王。安住正法名为大王。与内宫王子群臣英杰豪贵国人共修惠施。树福受斋坚持禁戒。是王名为功德圆满。果报圆满者。受用先世净业果报。士用圆满者。受用现法可爱之果。功德圆满者。亦于当来受用圆满净业果报。若有国王。三种圆满皆不具足。名为下士。若有果报圆满或士用圆满。或俱圆满。名为中士。若三圆满无不具足。名为上士。
复有三臣。一有忠信无伎能智慧。二有忠信伎能无智慧。三具忠信伎能智慧。初名下士。次名中士。后名上士。若不忠信无有伎能亦无智慧当知此臣下中之下。又有四语。一非爱似爱。二爱似非爱。三非爱似非爱。四爱似爱。诸有语言辞句善顺然非所宜。是名初语。或有语言辞句勃逆然是所宜。是第二语。或有语言辞句勃逆亦非所宜。是第三语。或有语言辞句善顺亦是所宜。是第四语。若有宣说非爱似非爱非爱似爱语者。是下士。若有宣说爱似非爱语者。是中士。若有宣说爱似爱语者。是上士。
复有三种受诸欲者。或有受欲非法孟浪积集财宝。不能安乐正养己身及与妻子。广说乃至不于沙门婆罗门所修殖福田。或有受欲法或非法孟浪或非积集财宝。能以安乐正养己身妻子眷属及知友等。不于沙门婆罗门所修殖福田。或有受欲一向以法。及不孟浪积集财宝。能以安乐正养己身。广说乃至能于沙门婆罗门所修殖福田。此三种中初名下士。次名中士。后名上士。
复有三人。一者有人贪染而食。爱着饕餐乃至耽湎。不见过患不知出离。二者有人思择而食。不染不着。亦不饕餐吞吸迷闷坚住耽湎。深见过患善知出离。而于此食未断未知。三者有人思择而食。不生贪染。广说乃至深见过患善知出离。又于此食已断已知。初名下士。次名中士。后名上士。
复依施物说有三人。一者有人所施之物。但具妙香不具美妙味之与触。二者有人所施之物。具妙香味而无妙触。三者有人所施之物。具足美妙香味与触。初名下士。次名中士。后名上士。又依施田说有三人。一者有人于爱于恩而行惠施。二者有人于贫苦田而行惠施。三者有人于具功德最胜福田而行惠施。初名下士。次名中士。后名上士。复有差别。施于所爱名为下士。施于有恩名为中士。施于贫苦具德胜田名为上士。又依施心说有三人。一者有人将欲惠施先心欢喜。正惠施时心不清净。惠施已后寻复追悔。二者有人先心欢喜。施时心净施已追悔。三者有人先心欢喜。施时心净施已无悔。初名下士。次名中士。后名上士。
复于受持戒福业事。建立三人。一者有人但离一分。非一切时常能远离。唯自远离不劝他离亦不赞美。见同法者心不欢喜。是名下士。二者有人离一切分一切时离。唯自远离不劝他人亦不赞美。见同法者心不欢喜。是名中士。三者有人一切俱现。是名上士。又于受持禁戒处所。建立三人。一者有人住恶说法毗奈耶中。受持禁戒。二者有人住善说法毗奈耶中。受持禁戒而有缺漏。三者有人即住于此受持禁戒而不缺漏。初名下士。次名中士。后名上士。又于受持戒心。建立三人。一者有人为活命故受持禁戒。二者有人为生天故受持禁戒。三者有人为涅槃故受持禁戒。初名下士。次名中士。后名上士。又于受持别解脱律仪。说有三人。一者有人唯能受持近住律仪。二者有人亦能受持近事律仪。三者有人亦能受持苾刍律仪。初名下士。次名中士。后名上士。又于受持苾刍律仪。说有三人。一者有人唯能成就受具足支。无受随法诸学处支。亦无随护他人心支。亦无随护如先所受诸学处支。二者有人成前三支。无后一支。三者有人具成四支。初名下士。次名中士。后名上士。又有三人。一者有人唯成别解脱律仪。二者有人成别解脱静虑律仪。三者有人成别解脱静虑无漏三种律仪。初名下士。次名中士。后名上士。又有三人。一者有人唯能成就非律仪非不律仪摄所受戒律仪。二者有人亦能成就声闻等相应所受戒律仪。三者有人亦能成就菩提萨埵所受戒律仪。初名下士。次名中士。后名上士。
复依修习思惟方便。建立三人。一者有人唯得励力运转思惟。二者有人有间运转。设得无间要作功用方能运转。三者有人已得成就任运思惟。初名下士。次名中士。后名上士。又依己得修差别故。建立三人。一者有人已得内心奢摩他定。未得增上慧法毗钵舍那。二者有人已得增上慧法毗钵舍那。未得内心奢摩他定。三者有人俱得二种。初名下士。次名中士。后名上士。又有三人。一者有人已得有寻有伺三摩地。二者有人已得无寻唯伺三摩地。三者有人已得无寻无伺三摩地。初名下士。次名中士。后名上士。又依住修差别。建立三人。一者有人住染污静虑。二者有人住世间清净静虑。三者有人住无漏静虑。初名下士。次名中士。后名上士。
复次有十种有情众。于十种法爱乐喜悦。何等十法。一寿。二色。三财。四友。五戒。六闻。七梵行。八慧。九法。十生天。何等名为有情十众一傍生。二母邑。三受用欲者。四求所作者。五出家者。六多闻为命者。七入证者。八寻思者。九勤苦者。十弃身者。
复次听闻正法者。略有六种烦恼过失。谓憍慢过失。不欲过失。不信过失。身心损恼过失。散乱过失。迷惑过失。由如是等诸过失故。不能恭敬殷重听法。广说如经。散乱烦恼过失复有二种。谓说时散乱。说已散乱。迷惑者。谓颠倒。
复次烦恼发业略有三种。一相应发。二亲生发。三增上发。引余烦恼而发起故。
复次非所爱法略有六种。一怨敌。二疾病。三不可爱境。四生等诸苦。五苦辛良药。六非串习善。前四应远离。后二应修习复次受用诸欲略有五种。一领纳受用。二摄喜受用。三寻思受用。四贪彼受用。五摄自受用。
复次诸欲过失略有八相。一少味多苦多过患相。二他所逼切苦因缘相。三杂染受用胜因缘相。四堕诸恶趣苦因缘相。五寻思扰乱苦因缘相。六受用磨灭胜因缘相。七丧身磨灭胜因缘相。八能障善法胜因缘相。
复次诸欲因缘略有六种变坏。一他所逼切变坏。二诸界互违变坏。三所爱有情变坏。四身变坏。五心变坏。六无常变坏。复次当知诸欲由五种相似法故得稠林名。一由众多相似法故。二由杂秽相似法故。三由养育众生相似法故。四由藏窜相似法故。五由险难相似法故。
我已略说有寻有伺等三地决择。其中处处余决择文。更不复现。
瑜伽师地论卷第六十二
摄决择分中三摩呬多地之一
如是已说有寻有伺等三地决择。三摩呬多地决择我今当说。
谓补特伽罗多随烦恼染污相续。不能正证心一境性。云何名为多随烦恼。谓有诏诳。矫诈。无惭无愧。不信懈怠。忘念不定。恶慧慢缓。猥杂趣向前行。舍远离轭。于所学处不甚恭敬。不顾沙门。唯悕活命。不为涅槃而求出家。
云何有谄。谓自有过而不能于大师智者同梵行所如实发露。
云何有诳。谓不真实显己功德。彼实无德而欲令他诸有智者同梵行等了知有德云何有矫谓于增上戒毁犯尸罗。或于轨范毁犯轨范。由见闻疑他所举时。遂用余事假托余事。或设外言而相诱引。如经广说。谓由谄诳增上力故。云何有诈。谓怖他故。或复于彼有所悕故。虽有犯重而不发露亦不现行。非实意乐诈于有智同梵行所。现行亲爱恭敬耎善身语二业。
云何无惭无愧。谓观于自或复观他无所羞耻。故思毁犯。犯已不能如法出离。好为种种斗调违诤。
云何不信。谓于佛法僧心不清净。于苦集灭道生不顺解。
云何懈怠。谓执睡眠偃卧为乐。昼夜唐捐舍众善品。
云何忘念。谓于久远所作所说。不能随念不令随忆。不守根门不正知住。云何不定。谓于定地下至作意亦不能得。
云何恶慧。谓住自见取执不平等难舍言论。
云何慢缓。谓不捷利亦不明了。不自起举无所能为。不能以身供侍有智同梵行者。
云何猥杂。谓乐与在家及出家众共相杂住。又乐寻思诸恶不善欲寻思等乃至家势。相应寻思多随寻思多随伺察。
云何趣向前行。谓受僧祇或复别人诸衣服等所有利养。或请僧祇及与别人。皆名趣向。若诸苾刍于如是事最初前行。故名趣向前行。
云何舍远离轭。谓于远离边际卧具远离众恶人所习近似寂静室。远弃舍之不生欲乐。
云何于诸学处不甚恭敬。谓遭厄难宁舍学处不弃身命。志求身乐及与寿命。不能随护所有学处。
云何不顾沙门谓弃舍学处好为退转。或犯尸罗行诸恶法于内腐烂。广说乃至实非梵行自称梵行。况当悕求沙门果。证八支圣道。
云何唯悕活命不为涅槃而求出家。谓或为王之所逼迫而求出家。或为怨贼之所逼迫。或为债主之所逼切。或为恐怖之所逼切。或为财宝常所匮乏恐畏不活而求出家。不为自调自静自般涅槃而求出家。
常知此中依同梵行而共止住有所违犯。发起最初四随烦恼。依增上戒有所违犯。当知发起无惭无愧。依增上心及增上慧。当知发起始从不信乃至恶慧诸随烦恼。此中不信及与懈怠依俱违犯。忘念散乱依增上心违犯而起恶慧。依犯增上慧起不信懈怠增上力故。当知发起慢缓猥杂。趣向前行。舍远离轭。忘念乱心及与恶慧增上力故。当知发起于诸学处不甚恭敬不顾沙门。唯悕活命不为涅槃而求出家。
复有三种补特伽罗。依三处引诸随烦恼。云何三种补特伽罗。一依正法而出家者。二在居家受用欲者。三正法外而出家者。
云何三处引随烦恼。所谓最初补特伽罗。依放逸处引随烦恼。此复二种。谓或依内妄显己德。为衣服等利养恭敬。自说己得胜过人法。或复依他诸有智者同梵行等。以身语业逼迫加害损恼毁辱。
当知第二补特伽罗。依耽欲处引随烦恼。彼由耽着诸欲因缘受用诸欲。依身语意行三恶行。
当知第三补特伽罗。依邪行处引随烦恼。略有三种。谓随逐远离。随逐愦闹。随逐学处起随烦恼。云何随逐远离起随烦恼。谓诸外道随逐远离所有卧具。而为五盖覆蔽其心。或住于苦领受身心诸苦恼故。或复远离烦恼对治。由离信等五种根故。彼由如是住染污故。住苦恼故。无有对治能除染污苦恼住故。是名随逐远离诸随烦恼。云何随逐愦闹起随烦恼谓各别执异见异欲相违言论。建立自品他品差别。广起忿恨乃至诳谄。是名随逐愦闹诸随烦恼。云何随逐学处起随烦恼。谓观自他现行诸罪。无有羞耻毁戒穿戒。是名随逐增上戒学诸随烦恼。若有依止世间等至。于其下劣计自为胜。或于相似计自为胜。心生高举。是名随逐增上心学诸随烦恼。若少听闻不能观察所有善法。是名随逐增上慧学诸随烦恼。如是一切总略说名非法之行不平等行。由非善义名非法行。非爱果义名不平等行。
复次若观行者。修十遍处能为五事。何等为五。谓由修习地遍处等乃至白遍处故。便能引发化事变事诸圣神通。又由修习空无边处一切处故。便能引发往还无碍诸圣神通。又由修习识无边处一切处故。便能引发无诤愿智无碍解等诸胜功德。又即由此识无边处遍处成满。便能成办无所有处解脱。及非想非非想处解脱。又即由此成满因故。便能证入想受灭解脱最胜住所摄。又由识无边处故。无边无量遍满行转。是故此上不立遍处胜处。遍处是诸解脱能清净道。又诸解脱由所知障解脱所显。由此声闻及独觉等。于所知障心得解脱。
复次略由三相修等至者。爱味等至。谓或证得等至出已计为清净。可欣可乐可爱可意随念爱味。或未证得或已证得。未来爱味增上力故。追求欣乐而生爱味。或已证得计为清净。可欣可乐乃至广说现行爱味。若从定出可生爱味。若正在定无有爱味。言爱味者。谓于是中遍生贪着。
复次下地诸法。若生上地不现在前。上地诸法若生下地。其离欲者或现在前。若生下地于上起爱。未得离欲不定心者。当言此爱是欲界系。当知此爱或是染污或不染污。云何染污。若生是心。我今云何当证如是广大喜乐所随等至。若得证者。我当如是如是爱味。又我云何当得生上常恒不变。当知此爱是染污爱。若有起心专求离欲欣乐证入上地寂静。当知此爱是不染污。
复有三种诸法断灭。谓对治断灭。现行断灭。弃舍断灭。诸烦恼事之所显现。是初断灭。诸行生灭之所显现。是第二断灭。若生上地或入无余依涅槃界。下地诸行及一切行弃舍所显。是第三断灭。
复有三退。一未得法退。二已得法退。三习行法退。
复依世间诸近分定。若方便道。若无间道。若解脱道。或为断灭或为证得而修习者。彼于所缘或观过失或观寂静。观下过失观上寂静。若胜进道。当知彼是遍满所缘或无漏缘。
复次诸近分摄六种作意。谓了相等乃至加行究竟作意。此中了相胜解作意。方便道摄。远离加行究竟作意。无间道摄。摄乐作意。四种道摄。观察作意。胜进道摄。
问何缘故说修静虑者静虑境界不可思议答修静虑者已善修治磨莹其心。有如是相威德势力。随所欲为皆能成办。非不如意法性故尔。是故说彼由寻思道不可思议。
复有二种修静虑者。于一事中俱发变事胜解神通皆得自在。此二神通互相障碍。而此二通无偏大者不相映夺。彼后无间一于此事神通无碍。如其所欲皆能转变。第二神通便被障碍。此中因缘云何应知。由彼二人势力威德皆悉平等俱时发起变现神通。然其所作互不相似。由彼神通所欲为事。不相似故。于此一事二种神通互相障碍尔时有一作是思惟。何因缘故我此神通今有障碍。将无我定有退失耶。此一定者。即于此事起是余心。第二定者。即于此事数数专注心无散乱。所发神通能无障碍。随神通力如意转变。若二神通威德不等。随其胜者所作成办。若二神通威德相似。先作意者成办非余。
复有四种修静虑者。一依近分定修静虑者。二依染污定修静虑者。三依世间定修静虑者。四依出世间定修静虑者。于六作意。谓了相等乃至加行究竟作意修定转时。当知是初。爱上静虑广说乃至疑上静虑。当知第二。若住余善世间静虑。当知第三。谓能引发现法乐住无量作意世间功德。又能引发游戏神通若顺决择分所摄受空无愿无相解脱门所显静虑。当知第四。
复次无想等至当言唯一有漏。灭尽等至当言无漏。由与烦恼不相应故。非相应故。无所缘故。非诸烦恼之所生故。是出世间一切异生不能行故。唯除已入远地菩萨。菩萨虽能起出世法令现在前。然由方便善巧力故不舍烦恼。又此等至当言非学非无学摄。非所行故似涅槃故。
复次当释随身念。经谓。心清净行苾刍有四种随烦恼。一毁犯禁戒。二散乱寻思。三保着内身。四保着外境。毁禁戒者。由忧悔门。于三摩地能为障碍。乱寻思者由三种门。一由于过去境随念散乱门。二由依掉举流散恶见恶闻恶语恶行。唯乐闻思散乱门。三由先串习势力所持散乱门。保着内身者。由于生死无厌患门。保着外境者。于未来境由欣乐门。
当知此中为欲对治初随烦恼故。修一作意。谓正知作意。为欲对治第二随烦恼故。修三作意。谓称顺彼所缘作意。了别彼相能对治彼寻思作意。彼所依心调练作意。为欲对治第三随烦恼故。应修分析积聚作意。为欲对治第四随烦恼故。应当修习不净作意。又初作意修习多修习故。能断忘念。第二作意修习多修习故。能断保着内身外境二种贪欲。第三作意修习多修习故。能断恶见等所有散乱。第四作意修习多修习故。能断先所串习势力任持所有散乱。第五作意修习多修习故。能断于身净有情想。第六作意修习多修习故。能断四贪。所谓色贪触贪形贪及承事贪。如是作意修习为依。断随烦恼心触正定。证得近分根本胜定。又能证得有喜离喜清净安乐。又依如是正定心故。如实了知上地有情无常性。及诸行无常性。云何了知有情无常住。谓得天眼清净过人见诸有情。乃至广说。云何了知诸行无常性。谓能随入未来过去现在作意缘生智故。此随身念依于三处。谓依增上心。增上慧学。修治业地。依增上心学处。依增上慧学处。为欲断除所余诸结。修念住等所有一切菩提分法之所依止。由三因缘不与一切外道沙门婆罗门共。谓于修治业地资粮圆满故。于奢摩他聚无有爱味故。于般涅槃爱乐随逐心。非烦恼火所生处故。又此修念资粮圆满为依止故。四果清净。谓处聚落世法所生烦恼不染。处阿练若空闲所生烦恼不染。处阿练若聚落所生烦恼不染。于二处所不能堪忍淋漏等苦烦恼不染。奢摩他聚无有爱味为依止故五果清净。谓四种清净静虑。及寂静解脱。于般涅槃爱乐随逐心。非烦恼火所生处为依止故。九果清净。谓初三果及六神通。此随身念当知五种清净所摄。谓不定地清净故。定地清净故。摄清净故。不共清净故。不共果清净故。又随逐身转故。彼所摄受故。名随身念。
复次当释摩诃俱瑟祉罗经有二解脱。一慧解脱。二心解脱。
此中依慧解脱。谓世间慧之所行者。当知即是建立恶行及与善行并彼因缘。彼体性者。当知即是恶行善行。并彼因缘善不善等体性差别。如实正智。又依心解脱。谓心染净之所依者。当知即是色等境界。能取了别彼世间慧。心解脱果。当知即是于彼相应相杂下类杂染出故。即慧解脱增上力故。出世间慧之所行者。当知即是由世间慧及心解脱增上力故。如实了知一切境界。即出世慧心解脱果。当知即是一切种类杂染出故。此中若世间慧若出世慧。总略为一说名正见。正见因缘。当知即是有佛出世听闻正法无倒思惟。又出世间正见果相。当知即是前后常故无所对故。若法所治若有生已无灭所治。若无灭已有生。彼法名有所对。若法所治。若有若无。若生不生。常时是有。彼法名无所对。又即此果由心解脱增上力故。于自所行及彼所依得清净者。当知即是由清净心增上力故。于诸色根所行境界不生杂染。及令诸根顺清净故。又解脱心住者。当知即是寿之与暖。展转相依相属而住。又此世间及出世间二种解脱果差别者。当知即是于诸受中及因缘中。有痴爱者后有当生。无痴爱者后有不生。又彼相杂而相应故。彼能依止心法清净。当知即是非现在缘之所染污领受彼故。即二解脱住差别者。当知即是六寂静故。由清净识没平等故。非由彼所依平等故。于入定时不由加行入寂静故。于出定时不由加行出寂静故。次第出故。于在定时三行不行得寂静故。于远离出心寂静故。谓于三时。一于阿练若与同梵行共相杂住。二于聚落中与诸在家共相杂住。三于二处行相现行。于亲近出心寂静故。谓于三时。一于有色世间胜定出故。二于无色世间胜定出故。三于出世间有心定出故。又此诸定非唯灭定出已方得。亦先已得今起现前。此中前二由次第定故。展转获得胜定清净。后一不由次第定故。然由通达无相界故。展转获得胜定清净。又有相定由有相作意入住出定。若无相定由无相作意入定住定。由有相作意当知出定。
复次当释法因缘经。谓于阿毗达摩阿毗毗奈耶中。善巧苾刍或邬波索迦。欲依解了而请问者。当依八相而兴请问。何等八相。谓解了事。解了所治。解了果。解了自性。解了果差别。解了所依。解了功德。解了证得。
解了事者。谓能解了五取蕴故。解了所治者。谓爱杂染及见杂染。由爱杂染故于后有灭不生欣乐。由见杂染故虽生欣乐而不能证。解了果者。谓此三种杂染永断。解了自性者。谓八圣支道。此复种种差别。宣说对治外道诸邪道故。名八圣支道。对治三种杂染故建立三蕴。谓对治恶行杂染故。对治诸欲杂染故。对治诸见杂染故。是出世间有为所摄。解了果差别者。谓诸断灭。是出世间无为所摄。解了所依者。谓三摩地。此复四种应知。一由种姓故。谓所有定一切皆由静虑种姓。随所宣说诸静虑支皆能解了。二由相故。三由生所缘相故。四由成办因缘相故。解了功德者。谓灭尽定最第一住。说名解了功德。当知此相复有五种。谓灭事故。寂静相似影像故。入定因缘故。出定因缘故。出定功德故。解了证得者。谓于五取蕴以八种相观察诸受。谓观察自性。观察现法转因缘。观察现法转灭因缘。观察当来转因缘。观察彼二转灭因缘。观察转因缘因缘。观察还因缘因缘。及观察还。此中乐俱行对治。谓于最胜根本静虑。苦俱行对治。谓得近分出离欲俱行。不苦不乐俱行对治。谓即于根本静虑。为欲显示转因缘灭故。即依诸受说所有受皆悉是苦。由彼三受约第一义皆是苦故。言相对者。谓有此故施设于彼。是名相对。此中诸受展转相对。由彼一切苦所摄故。又由有此第一义苦。施设无智。由有此故施设治彼出世之慧。由有此故施设彼果寂灭涅槃。是故彼彼诸法。说与彼彼诸法相对。
复次当释眠缠。谓勤修习内心寂静奢摩他行诸苾刍等。为欲断除诸随烦恼。应知五种对治之相。谓远离闇相。于能随顺举欢喜法。发生正举加行道理。损害诸见诸见功用诸见所依功用。彼随烦恼既断灭已。复有五种任持定法。何等为五。谓诸远离远离处所。顺定言说。顺无染心资生众具。从有智者同梵行所。获得随顺教授教诫美妙言说。于诸世间等持等至。远离爱味及无漏行如理作意。
复次彼勤修习增上心学诸苾刍等。由三因缘当遣现行染污寻思。谓远离所缘故。厌患自性故。远离自性故。由三因缘远离自性。谓有对治力根猛利者。能顿远离。无对治力根处中者如其粗相能渐远离。无对治力根下劣者。于诸寻思因缘财食深见过患。
复次诸苾刍有六顺出离界三摩地修习支者。谓诸苾刍于闲静室勤修观行。当知三种补特伽罗有三三摩地。谓勤修习增上心者。于四有情怨行恶行净行恩行有众生缘定。又勤修习趣究竟者。有法缘定。又勤修习谛现观者。有法缘定。
复次由三种大性大三摩地。能令速疾通达真如。既通达已能尽诸漏。谓由所缘大性故。由精勤大性故。由方便所摄作意大性故。又有二远离。能令速疾通达真如。谓于行处远离愦闹。及于住处离恶寻思。
瑜伽师地论卷第六十三
摄决择分中三摩呬多地之二
复有五种定相违法。一毁犯禁戒。二无无间加行。三无殷重加行。四有沉没。五他所扰恼。
复有三种远离。一住处远离。二见远离。三闻远离。
复次心清净行苾刍。略有五种等持相违厚重过失。能为定障。一忿。二慢。三欲贪。四萨迦耶见。五不能堪忍。有五厚重三摩地相。由彼于此障碍而住。是故说名厚重过失。云何五相。一者获得随宜资具便生喜足。二者好乐求诸善法。三于身财无所顾恋。四于生死及与涅槃见太过失最胜功德。五于加行堪忍勤苦。此中忿者。谓怀忿故。若往他家不得利养或得而少。或弊或迟或不恭敬。由此便生颦戚愤憾。从此因缘。发恚寻思及害寻思多随寻伺。彼由此故先所未生胜三摩地不能得生。设彼已生还复退失。所言慢者。谓怀慢故。慢所制伏。为性于法不生恭敬。于诸师范尊重福田。不能时时身心卑屈敬问咨请云何为善云何不善。亦不勤求所有善法。由此不能解了引发三摩地义。从此因缘发起轻慢相应寻思多随寻伺。彼由此故先所未生如前广说。言欲贪者。谓怀贪故。多诸爱染。于身财等深生顾恋。由此于外五妙欲中多生散乱。从此因缘生欲寻思眷属寻思。国土寻思族望家势相应寻思。多随寻伺。彼由此故先所未生如前广说。彼复不净能为对治。应知不净略有三相。谓粪秽相。彼等流相。能依所依差别相。萨迦耶见者。谓由身见制伏因缘会遇世法。便为高欣下戚涂染。设欲弃舍便为身见相违而住。又即于彼世法众相。亲爱恒流之所漂溺。设欲弃舍便为身见相违而住。又即世法众相所生不正寻思之所烧恼。设欲弃舍便为身见相违而住。又即于彼世法众相追求之时。种种扰乱散动所逼。设欲弃舍便为身见相违而住。又即由彼身见因缘。恒常执着世法所依无常诸取。由是因缘为忧悲等之所逼恼。设欲弃舍便为身见相违而住。又复即彼为欲除遣下地垢秽。勤修善时。于彼加行不生喜乐。于此所治设欲弃舍。便为身见相违而住。如为除遣下地垢秽。为遣上地所有垢秽当知亦尔。由此因故虽作是心。我当于彼生死涅槃观大过失观胜功德。便复颠倒。由此因缘先虽获得诸三摩地。然于未生圣谛现观胜三摩地。不能得生。不堪忍者。谓怀不忍故。虽已获得圣谛现观胜三摩地。不能堪忍蚊虻等苦。舍离加行多生懈怠。由此因缘于所未生入根本定不能生起。设复已生还即退失。前三过失能为最初三摩地障。次一过失为谛现观三摩地障。后一过失为入根本三摩地障。
复有差别。谓有八种弃舍近住弟子因缘。于彼杂染之所染污。由染污故彼便弃舍近住弟子。非无烦恼诸阿罗汉常善住念有如斯事。云何为八。谓性于彼近住弟子有憎恶心。唯欲自身受于恭敬。如欲恭敬。欲受利养亦复如是。近住弟子多所毁犯行不正行。又于近住诸弟子众饶益损减。便有所须及与不须。于增上戒教授折伏不能堪忍。于增上心增上慧住教授折伏不能堪忍。于营众务所有扰恼。不能堪忍。
复次嗢拖南曰。
数及所对治 支分广建立
远离苦散动 上支分差别
问如先所说四种静虑。何因缘故唯四静虑不增不减。答由能究竟超苦乐故。所以者何。从初静虑乃至第四。渐超苦乐方究竟故。
云何名初静虑所治。谓有五种。一者欲贪。二欲恚害。三种寻思。三者忧苦。四者犯戒。五者散乱。云何第二静虑所治。亦有五种。一初静虑贪。二寻伺。三苦。四掉。五定下劣性。云何第三静虑所治。谓有四种。一第二静虑贪。二喜。三踊跃。四定下劣性。云何第四静虑所治。谓有五种。一入息出息。二第三静虑贪。三乐。四于乐发悟。五定下劣性。
问初静虑有几支。答有五支。何等为五。一寻。二伺。三喜。四乐。五心一境性。问第二静虑有几支。答有四支。何等为四。一内等净。二喜。三乐。四心一境性。
问内等净何法为自性。答念正知舍为自性。问第三静虑有几支。答有五支。何等为五。一念。二正知。三舍。四乐。五心一境性。问第四静虑有几支。答有四支。何等为四。一舍清净。二念清净。三不苦不乐。四心一境性。初静虑中念正知舍。由寻伺门之所引发。是故虽有而不宣说。第二静虑由彼自性能有作业。又由踊跃心随烦恼之所缠缚。是故显示内等净名。第三静虑心随烦恼已远离故显彼自相。是故说彼离喜贪故。初静虑中离欲贪故非离喜贪。第二静虑离寻伺贪故非离喜贪。第四静虑即彼显示最极清净。是故当知一切静虑彼皆随转如其所应。
问何因缘故于四静虑建立如是五支四支。答住所依故。住饶益故。住自性故。复有差别。谓思惟所缘故。受用所缘故。于缘不散故。复有差别。谓饶益所依故。增上心所依故。增上慧所依故。复有差别。谓为对治三杂染住所对治故。云何名为三杂染住所对治耶。一染污住。二苦恼住。三愚痴住。复有差别。谓受欲者相似法故。诸受欲者略有三种正所作事。能显彼是受用欲者。一正求财宝。二求财宝已能正受用。三于彼自在随意所为。如是修习诸静虑者亦有三种正所作事。当知依彼建立支分如其所应。复有差别。谓为对治自苦恼行。应知建立诸静虑支。如是略有三种对治。一对治缺减对治。二身心逼恼对治。三于外境界其心流散不寂静对治。
问何因缘故初静虑中说离欲已。复说远离恶不善法。答为欲显示诸欲自相故。及为显示诸欲过患相故。过患相者。由彼诸欲发起恶行。坠堕极下恶处所故。说名为恶。违善生故复名不善。复有差别。为欲显示烦恼杂染断故。及为显示先所积集业杂染断故。复有差别。为欲显示诸在家者受用事门诸欲断故。及为显示诸出家者由寻思门诸欲断故。复有差别。为欲显示欲寻思断故。及为显示恚害寻思断故。复有差别。为欲显示外道诸仙所得相故。及为显示离彼退已行咒诅故。
问何缘故知初静虑中苦根未断。答彼品粗重未远离故。若于是处苦根已断。便与第二静虑住时应无差别。是故当知是处未断。
问若寻伺等于初静虑等中皆能摄益胜三摩地。又能摄受自地静虑皆令清净。何因缘故世尊于彼显示动名。答此望他地不望自地。
问何因缘故从欲界上于初静虑等中。建立后后胜上支分。答当知略有三因缘故。一所治能治故。二证得胜利故。三所证得故。当知如是三种因缘。四静虑中五支所摄随其所应。
问初二静虑有何差别。答第二静虑中三摩地圆满有差别故。问第二第三静虑有何差别。答第三静虑饶益圆满有差别故。
问第三第四静虑有何差别。答第四静虑清净圆满有差别故。复有四种修三摩地。一者为得现法乐住故。二者为得胜智见故。三者为得分别慧故。四者为证诸漏永尽故。当知依四补特伽罗建立四种修三摩地。云何四种补特伽罗。谓苦速通已得行迹已见谛者。复有异生未得行迹已得有情所缘无量已离欲者。又乐迟通已得行迹已见谛者。又乐速通已得行迹已见谛者。此中异生已得无量已离欲者。若已证得死生智通。当知是名智见清净。若乐迟通行迹转时虽已见谛。由软根故而名退法。由此因缘复于欲界受想寻思。当住正念当起正知。
复次诸静虑离欲所显。当知离欲略有六种。一自性离欲。二损减离欲。三任持离欲。四升进离欲。五愚痴离欲。六对治离欲。自性离欲者。谓于自性不净非所受用事中诸厌背性。又于苦受诸厌背性。又若已离初静虑染。住于第二静虑等中。于寻伺等诸厌背性。是名自性离欲。损减离欲者。谓两两交会习淫欲法。除热恼已诸厌背性。如是等类所余应知。皆名损减离欲。任持离欲者。谓诸有受用美妙饮食。极饱满已于余饮食诸厌背性。如是等类所余应知。皆名任持离欲。升进离欲者。谓已获得胜上财宝或尊贵位。于余下劣诸厌背性。如是等类所余应知。皆名升进离欲。愚痴离欲者。谓于涅槃甚深功德不能解了。遂于涅槃生厌背性。如是等类所余应知。皆名愚痴离欲。对治离欲者。谓由厌坏对治故。或由断对治故。或由持对治故。或由远分对治故。或由世间出世间道断诸烦恼。如是皆名对治离欲。
问何因缘故说诸静虑名为住耶。答系心于内所缘境界。于外所缘不流散故。
问何因缘故说诸静虑名三摩地。答于所知事同分所缘一切影像。平等平等住持心故。问何因缘故说诸静虑名奢摩他。答为欲寂静一切烦恼正安止故。
问何因缘故说诸静虑名心一境性。答略有二种所缘境界。一不定地所缘境界。二者定地所缘境界。此中一境。所谓定地所缘境界。非第二境系心于此一所缘境。是故说名心一境性。
复次当知此中从离欲退略有十种。谓或依止不平等故。从离欲退。谓如有一遭极重病。如马胜言。我于此定不能入证。将无我定当退失耶。或复有一性多粗重。于三摩地先不串习。彼由如是多粗重故成其退法。或有所缘境界胜故从离欲退。谓如有一值遇胜妙境界现前。如外道仙乃至获得非想非非想处。遇触少年美妙形色可爱母邑。从离欲退。或有获得敬养故退。谓如有一从他获得利养恭敬即便退堕。如提婆达多。或有遭遇轻毁故退。谓如有一或遭他骂或嗔或责。从离欲退。如外道仙由愤恚故退三摩地现行咒诅。或慢故退。谓如有一恃所得定自举凌他。或有增上慢故退。谓如有一于诸胜定证差别中起增上慢。或有不作意故退。谓如有一于能入定行相作意不复思惟。或有未串习故退。谓如有一安住始业新修善品。或有自地烦恼数起故退。谓如有一爱上静虑乃至疑上静虑。或有寿尽福尽业尽故退。谓如有一从上生处退没下生。
复次此中或有补特伽罗下品烦恼下品善法。多念艰辛然后方退。多念艰辛方能入定。或有补特伽罗下品烦恼上品善法。多念艰辛然后方退。经一念顷速能入定。或有补特伽罗上品烦恼下品善法。经一念顷速疾而退。多念艰辛方能入定。或有补特伽罗上品烦恼上品善法。经一刹那速疾而退。一刹那顷速能入定。
复有补特伽罗已得离欲从定起已。或于一时彼三摩地相间相杂作意而转。或于一时不相间杂。若遇声缘从定而起。与定相应意识俱转。余耳识生非即彼定相应意识能取此声。若不尔者。于此音声不领受故不应出定。非取声时即便出定领受声已。若有悕望后时方出。
于此地中余决择文。更不复现。
摄决择分中非三摩呬多地
如是已说三摩呬多地决择。非三摩呬多决择我今当说。
或有由自性故名不定地。谓五识身。或有阙轻安故名不定地。谓在欲界诸心心法。或有未发趣故名不定地。谓受欲者。或有散乱故名不定地。谓始业者虽修习定而于五欲其心流散。或有太聚故名不定地。谓始业者于内境界略聚其心便生沉没。或未得故名不定地。谓即散心相应诸法。或未圆满故名不定地。谓未证得加行究竟作意。或杂染故名不定地。谓虽证得加行究竟果作意。而于彼定多生爱味。或不自在故名不定地。谓即由彼染污心故不得自在。或不清净。故名不定地。谓未永害烦恼随眠。或出定故名不定地。谓从已得三摩地起而不退失。或有退故名不定地。谓从所得三摩地退。
复次此中依止初不定地。为安住心。应正取相。谓青瘀相。或脓烂相。广说如前。依止第二不定地故为得作意。应勤修习。依止第三不定地故为得根本。应勤修习。依止第四现在前故最初应正安住其念。为无乱故。略摄其心。由正知故速疾摄受。依止第五现在前故应当思惟净妙之相。又应善达沉没之相。依止第六现在前故于师教授能不忘失。应当安住猛利护念如理方便。应当无间殷重修习。依止第七现在前故。应于微劣所得定中不生喜足。依止第八现在前故。于诸杂染应观过失。设生爱味所有杂染。寻即除遣不应恋着。依止第九现在前故。于三摩地应无间修。又应善巧通达其相。依止第十现在前故。应当猛利修谛善巧。依第十一现在前故。为令不退应不放逸。依第十二现在前故。即为彼事应修远离如理作意。应随顺前修习无间殷重方便。
于此地中余决择文更不复现。
摄决择分中有心地
如是已说非三摩呬多地决择。
有心地决择我今当说。当知诸心差别而转略由五相。一由世俗道理建立故。二由胜义道理建立故。三由所依能依建立故。四由俱有建立故。五由染净建立故。
云何世俗道理建立。谓依世俗道理建立诸心差别转义。当知如前意地已说。
胜义道理建立差别我今当说。云何名为胜义道理建立差别。谓略有二识。一者阿赖耶识。二者转识。阿赖耶识是所依。转识是能依。此复七种。所谓眼识乃至意识。譬如水浪依止暴流。或如影像依止明镜。如是名依胜义道理建立所依能依差别。
复次此中诸识皆名心意识。若就最胜。阿赖耶识名心。何以故。由此识能集聚一切法种子故。于一切时缘执受境。缘不可知一类器境。末那名意。于一切时执我我所及我慢等。思量为性。余识名识。谓于境界了别为相。如是三种。有心位中心意意识。于一切时俱有而转。若眼识等转识不起。彼若起时应知彼增俱有而转。如是或时四识俱转。乃至或时八识俱转。又一意识于一时间。分别一境或二或多自境他境。故说意识不可思议。问若彼末那于一切时思量为性相续而转。如世尊说。出世末那云何建立。答名假施设。不必如义。又对治彼远离颠倒正思量故。即此末那任持意识令分别转。是故说为意识所依。又诸转识或于一时一切唯与乐受相应俱有而转。或于一时亦有苦受。或于一时亦有不苦不乐等受相应俱转。阿赖耶识相应受。于一切时唯是不苦不乐。唯是异熟生。此于一切识流转时。或乐俱行或苦俱行。或非苦乐俱行位中恒相续流。乃至命终无有断绝。所余三受当知思惟之所引发。非是俱生。时时作意引发现前。彼俱生受极微细故难可分别。如是等类当知。是名胜义道理建立诸识俱有差别。
复次阿赖耶识无有烦恼而共相应。末那恒与四种任运烦恼相应。于一切时俱起不绝。谓我我所行萨迦耶见我慢我爱不共无明。是诸烦恼与善不善无记识俱而不相违。其性唯是隐没无记任运而起。当知诸余分别所起。随众缘力差别而转。又与末那相应俱有遍行任运四种烦恼。世间治道尚不能为损伏对治。何以故。已离欲者犹现行故。随所生处是诸烦恼即此地摄。当知此地已离欲者。此地烦恼现行不绝。何以故。此诸烦恼唯阿赖耶识种子所引。于一切时任运而生。非所对治及能对治境界缘力差别转故。诸离欲者世间治道。若现在前若不现前。此诸烦恼现行不绝。若诸有学已见迹者。出世间道现在前时。此诸烦恼不得现行。从彼出已还复现行。善通达故未永断故。若诸无学。此一切种皆不现行。是诸烦恼当知唯离非想非非想处欲故。一时顿断。非如余惑渐渐而断。如是等类当知。是名建立杂染清净差别。
于此地中余决择文。更不复现。
决择分中无心地
如是已说有心地决择。无心地决择我今当说。
问心不生因凡有几种。由几种因心不得生。答心不生因略有七种。由此因故心不得生。何等为七。谓缘阙故心不得生。如是作意阙故未得故。相违故断故。灭故已生故。心不得生。
云何由缘阙故心不得生。谓内眼处坏。若外色处不现在前。广说乃至内意处坏。若外法处不现在前。尔时由彼所生眼识乃至意识终不得生。如是名为由缘阙故心不得生。
云何作意阙故心不得生。谓虽有内眼处不坏外色处现前。广说乃至内意处不坏外法处现前。若无能生作意正起。尔时由彼所生眼识乃至意识终不得生。如是名为作意阙故心不得生。
云何由未得故心不得生。谓如有一于下欲界思惟粗相。于初静虑思惟静相。为欲证得初静虑故。若于此道不极作意。若修若习若多修习。不善修故于初静虑未能证得。由未得故初静虑俱心不得生。又如有一于初静虑第二第三第四静虑。空无边处。识无边处。无所有处。思惟粗相。于第二静虑乃至非想非非想处。思惟静相。如前广说。又如有一遍于一切萨迦耶中思惟苦相。于萨迦耶灭涅槃界思惟静相。为断一切萨迦耶故。为欲证得涅槃界故。若于此道不极作意若修若习若多修习。不善修故不能尽证一切涅槃。由未证故于诸结缚及与随眠随烦恼缠。永解脱心便不得生。如是名为由未得故心不得生。
云何由相违故心不得生。谓如有一触能随顺乐受诸触。受乐受时乐受相应心现在前。尔时苦受非苦乐受相应之心。以相违故便不得生。如是若触能顺苦受不苦不乐受触。如前广说。尔时乐受非苦乐受乐受苦受相应之心。以相违故便不得生。又如有一贪缠所缠贪缠相应心现在前。尔时嗔缠相应之心。以相违故便不得生。如是若有嗔缠所缠。广说乃至尔时贪缠相应之心。以相违故便不得生。如是名为由相违故心不得生。
云何断故心不得生。谓如有一由善修习八圣支道故。证得无余贪欲嗔恚愚痴永尽。彼于尔时有贪有嗔有痴心等随一心法。诸随烦恼所染污心。彼由已断已遍知故皆不得生。如是名为由永断故心不得生。
云何灭故心不得生。谓如有一生无想天入无想定入灭尽定更新于:3个月前